Τι μπορεί να συμβαίνει με το DNA στο σπέρμα ;
Γλυκερία Σαμολαδά
Βιολόγος- Dipl. Mol. Cytogenetics
Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί την πρώτη εξέταση που πραγματοποιείται στο σπέρμα και ελέγχει παραμέτρους που αφορούν την ποιότητα, την κινητικότητα αλλά και την γονιμοποιητική του ικανότητα.
Ωστόσο με το απλό σπερμοδιάγραμμα είναι αδύνατο να εξετασθούν παράμετροι όπως ο κατακερματισμός του DNA των σπερματοζωαρίων (DNA fragmentation) . Μελέτες έχουν δείξει ότι το γενετικό υλικό του σπερματικού κυττάρου είναι «προγραμματισμένο» να υποστεί πολλές μεταβολές, έτσι ώστε αυτό να «χωρέσει» στο περιορισμένο χώρο της κεφαλής του ώριμου σπερματοζωαρίου. Οι μεταβολές αυτές θα επιτρέψουν στις πολύτιμες πληροφορίες του DNA να μεταφερθούν σωστά στο ωάριο, κάνοντας δυνατή τόσο την γονιμοποίηση , όσο και την επιβίωση του ζυγωτού. Το DNA μοιάζει να «πακετάρεται» πολύ σφιχτά στην κεφαλή του σπέρματος , μέσα από ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο βιοχημικό δρόμο.
H διαδικασία αυτή κατά την διάρκεια της σπερματογένεσης, καθιστά το σπέρμα ιδιαίτερα ευάλωτο σε λάθη κρίσιμα, τόσο για την γονιμοποιητική του ικανότητα, όσο και για την βιωσιμότητα του εμβρύου. Η χρήση ειδικών τεχνικών απεικόνισης- μικροσκόπηση απέδειξε ότι τα «λάθη» στην διαδικασία συμπύκνωσης-πακεταρίσματος του DNA στο σπέρμα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην διατήρηση της ακεραιότητας του μορίου, με άμεση συνέπεια τα πολλαπλά «σπασίματα» στο γενετικό υλικό του σπέρματος. Το υψηλό ποσοστό τέτοιων «σπασιμάτων» στο DNA των σπερματοζωαρίων, φαίνεται να σχετίζεται πλέον άμεσα με το χαμηλό ποσοστό γονιμοποίησης σε προσπάθειες εξωσωματικής, την χαμηλή ποιότητα των εμβρύων, την αποτυχία εμφύτευσης του εμβρύου στη μήτρα αλλά και το μεγάλο ποσοστό αποβολών μετά από προσπάθεια IVF. Τα δεδομένα αυτά επιβάλουν την συμπλήρωση της αξιολόγησης του σπέρματος μέσα από το σπερμοδιάγραμμα, με την εξέταση ελέγχου του κατακερματισμού του DNA σπέρματος, ιδιαίτερα σε κάποιες ομάδες ανδρών με υπογονιμότητα ή σε ζευγάρια που εμφανίζουν πολλαπλές αποτυχίες μετά από IVF. Είναι πλέον κοινός τόπος για τους εμβρυολόγους ότι, ένα «καλό σπέρμα» σε αριθμό ή/και μορφολογία δεν σημαίνει ότι είναι και κατάλληλο-ικανό για γονιμοποίηση, κάτι που πιθανότατα εξηγεί ένα μεγάλο κομμάτι των ανεξήγητων αποβολών ή αποτυχιών εγκυμοσύνης.
Η έρευνα του φαινόμενου της κατάτμηση του DNA σπέρμα έχει ενταθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με στόχο τον καλύτερο ορισμό του ποσοστού κατάτμησης που επηρεάζει άμεσα και αρνητικά την γονιμότητα. Μέχρι τώρα φαίνεται ότι, ένα ποσοστό «σπασιμάτων-κατακερμάτισης» μεγαλύτερο από 30%, πιθανότατα σχετίζεται άμεσα με την υπογονιμότητα. Μικρότερο ποσοστό σπασιμάτων είναι αποδεκτό, ενώ δεν αποκλείεται η γονιμοποίηση ή/και εγκυμοσύνη ακόμη και με μεγαλύτερα ποσοστά. Στις περιπτώσεις αυτές σημαντικό επιδιορθωτικό ρόλο αναλαμβάνει το ωάριο. Από την ανάλυση του μηχανισμού συμπύκνωσης-«πακεταρίσματος» του DNA στο σπέρμα, προέκυψε ότι ο κατακερματισμός του γενετικού υλικού φαίνεται να συνδέεται με παραμέτρους όπως η κιρσοκήλη, λοιμώξεις του γεννητικού συστήματος, η έκθεση σε τοξίνες ή χημικά που προέρχονται είτε από την ατμόσφαιρα είτε από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, το κάπνισμα,ενεργητικό και παθητικό, αλλά και η διατροφή, συνήθως φτωχή σε βιταμίνες και αμινοξέα, που ακολουθεί κάθε άνθρωπος.
Μερικές από τις πιο δραστικές αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν ώστε να μειωθεί το πρόβλημα είναι : η διακοπή του καπνίσματος,η διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ, η διακοπή κατανάλωσης τροφίμων με χημικά συντηρητικά, η κατανάλωση γευμάτων με λαχανικά και φρούτα. Επιπρόσθετα η λήψη βιταμινών C ,E και άλλων φαίνεται να βελτιώνει τη δομή του DNA στο σπέρμα και κατά επέκταση το ποσοστό εγκυμοσύνης. Σε περιπτώσεις πολύ υψηλού ποσοστού κατάτμησης η λήψη σπερματοζωαρίων απ΄ευθείας από τον όρχι, όπου το ποσοστό «σπασιμάτων»είναι μικρότερο, δίνει πολύ θετικά αποτελέσματα.
Η έρευνα γύρω από το σπέρμα και τις παραμέτρους που το επηρεάζουν προχωρά με πολύ έντονους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια , και τα στοιχεία που αποκαλύπτονται έχουν ήδη αλλάξει τον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα θέματα της ανδρικής στειρότητας. Το «παραδοσιακό» σπερμοδιάγραμμα πρέπει να συμπληρώνεται και με άλλες εξετάσεις, με στόχο την πληρέστερη διερεύνηση των προβλημάτων που αφορούν το σπέρμα.